Ἡ θεμελίωσις τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐπέφερε μεταβολὰς οὐ μόνον ἐν τῷ θρησκευτικῷ πεδίῳ, διὰ τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ χριστιανισμοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ πολιτιστικῷ, καθὼς ἑδραιώθη ὁ ἑλληνικὸς χαρακτὴρ τοῦ Βυζαντίου καὶ ἡ γλῶσσα τοῦ Ὁμήρου ἐπὶ τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου ἐγκατεστάθη. Καίπερ τῆς λατινικῆς διατηρηθείσης ὡς ἐπισήμου γλώσσης τῆς διοικήσεως, ἡ Ἐκκλησία ἐγκολπωθεῖσα τὸν ἑλληνικὸν λόγον ἐθεμελίωσε τὴν πνευματικὴν ὑπεροχὴν τῆς Νέας Ρώμης.
Ἐν τοῖς πλαισίοις τούτοις, ἡ παρουσία τοῦ Ὁμήρου ἦν ἑδραιοτάτη, καθὼς ἀπετέλει τὸν θεμέλιον λίθον τῆς παιδείας καὶ οἱ στίχοι αὐτοῦ ἦσαν διαρκῶς ἐπὶ στόματος τῶν πεπαιδευμένων, οἵτινες ἐν εὐχερείᾳ καὶ δεξιοτεχνίᾳ ἀνεκάλουν, ἀνεπροσάρμοζον καὶ ἀνεδημιούργουν αὐτούς. Χαρακτηριστικὰ δείγματα ἀποτελοῦσι τὰ συγγράμματα τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ, τοῦ Συνεσίου καὶ τοῦ Χορικίου Γάζης. Ἡ ἐκπαίδευσις διατήρησε τὸν ἑλληνικόν, ἤτοι ἐθνικὸν χαρακτῆρα αὐτῆς καὶ ὑπὸ τὸ χριστιανικὸν πρίσμα, μὲ τὴν σπουδὴν τοῦ Ὁμήρου ὡς ἀπαραίτητον προϋπόθεσιν.
Ὁ προσδιορισμὸς τῶν σχέσεων τοῦ χριστιανισμοῦ μετὰ τοῦ ἑλληνισμοῦ ὑπὸ τῶν Ἀπολογητῶν καὶ τῶν μεγάλων Πατέρων τοῦ 4ου αἰῶνος ἐπέτρεψε τὴν ἁρμονικὴν συνύπαρξιν καὶ τὴν δημιουργικὴν ἀφομοίωσιν τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ ἐντὸς τῆς χριστιανικῆς αὐτοκρατορίας. Τοῦτο ἐπέφερε τὴν ἀνθηρότητα τοῦ ἐπικοῦ εἴδους καὶ τὴν ἐξέχουσαν θέσιν τοῦ Ὁμήρου ὡς προτύπου ἐπικοῦ ποιητοῦ.
Ἐπιφανῆ δείγματα τούτου ἀποτελοῦν αἱ ἐν ὁμηρικῇ διαλέκτῳ καὶ μέτροις ἑξαμετρικοῖς συντεθεῖσαι ποιητικαὶ συνθέσεις (ἐπικὰ ποιήματα, ἐπιγράμματα, ἐκφράσεις, ὁμηροκέντρωνες) χριστιανῶν συγγραφέων, ὡς ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, ἀλλὰ καὶ ἐθνικῶν, ὡς ὁ Κόιντος Σμυρναῖος, ὁ Νόννος ὁ Πανοπολίτης καὶ ὁ Μουσαῖος. Ἰδιαιτέρως σπουδαῖαι ἦσαν αἱ Μεταβολαὶ εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν παράδοσιν, ἔμμετροι παραφράσεις βιβλικῶν κειμένων εἰς γλῶσσαν ὁμηρικήν, καθὼς καὶ οἱ ὁμηροκέντρωνες.
Οὕτω καθίσταται ἐμφανὲς ὅτι ὁ ἑλληνικὸς λόγος καὶ ἰδίως ἡ ὁμηρικὴ παράδοσις καλλιεργήθησαν δημιουργικῶς καὶ ἐνσωματώθησαν ἁρμονικῶς ἐντὸς τοῦ πρωτοβυζαντινοῦ πολιτισμοῦ, ὑπὸ τόσον χριστιανῶν ὅσον καὶ ἐθνικῶν συγγραφέων, ἀποτελοῦσαι οὐσιαστικὸν συστατικὸν στοιχεῖον τῆς πνευματικῆς φυσιογνωμίας τῆς Νέας Ρώμης.
Περὶ τῶν Ὁμηροκέντρων καὶ τῶν Ἐμμέτρων Ἐπιγραφῶν τῶν Πρώτων Βυζαντινῶν Αἰώνων
Κατὰ τοὺς πρώτους βυζαντινοὺς αἰῶνας ἐξέχουσαν θέσιν κατεῖχον αἱ ποιητικαὶ συνθέσεις, ἐν αἷς διεκρίνοντο αἱ Μεταβολαὶ καὶ οἱ ὁμηροκέντρωνες.
Ἐπιφανῆ δείγματα τῶν Μεταβολῶν ἀποτελοῦσι τὰ ποιήματα τοῦ Νόννου Πανοπολίτου, ὅστις μετέφερεν εἰς ὁμηρικοὺς ἑξαμέτρους τὸ Κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον καὶ τὴν Ὀκτάτευχον, ὡς καὶ τὰ ἔργα τοῦ Σεδουλίου καὶ τοῦ Ἀράτωρος ἐπὶ παρομοίων θεμάτων. Μεταξὺ δὲ τῶν ὁμηροκεντρώνων, συνθέσεων δηλαδὴ ἐκ στίχων τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν ἐπὶ χριστιανικῶν θεμάτων, διεκρίνετο τὸ ἔργον τῆς Εὐδοκίας, συζύγου τοῦ αὐτοκράτορος Θεοδοσίου Β’. Αὕτη οὐ μόνον ἐπεξειργάσθη καὶ συνεπλήρωσε τοὺς ὁμηροκέντρωνας τοῦ ἐπισκόπου Πατρικίου ἐπὶ τῆς ζωῆς τοῦ Ἰησοῦ, ἀλλὰ καὶ πλεῖστα ἕτερα συνέταξε.
Ἡ ἑξαμετρικὴ ποίησις ἦν διαδεδομένη καὶ εἰς τὰς ἐπιγραφὰς τῶν μνημείων τῆς ἐποχῆς, ὡς μαρτυροῦσιν αἱ ἐπιτύμβιοι τοῦ Ἁγίου Ἀβερκίου καὶ τοῦ Πεκτορίου, ἡ ἐπιγραφὴ τῆς ἀψῖδος τῆς Βασιλικῆς Α’ Νικοπόλεως, ἡ κτητορικὴ τοῦ Ἐπισκόπου Δουμετίου, καθὼς καὶ ἡ σπουδαιοτάτη τῆς Εὐδοκίας εἰς τὰ λουτρὰ τῶν Γαδάρων.
Αἱ ἔμμετροι αὗται συνθέσεις ἀντανακλῶσι τὴν ἄριστον καλλιέργειαν τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καὶ γλώσσης ἐν τῇ βυζαντινῇ κοινωνίᾳ καὶ ἰδίᾳ τὴν εὐρεῖαν γνῶσιν τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν καὶ τὴν δεξιοτεχνίαν εἰς τὴν χρήσιν αὐτῶν ἐπὶ χριστιανικῶν θεμάτων. Ἡ ἐλευθερία καὶ εὐχέρεια, μεθ’ ὧν οἱ Βυζαντινοὶ μετεχειρίζοντο τὴν κλασσικὴν παιδείαν καὶ γλῶσσαν, καταδεικνύει τὸν ὀργανικὸν συγκερασμὸν τῶν δύο παραδόσεων ἐν τῷ νέῳ χριστιανικῷ πολιτισμῷ καὶ τὴν ἀρμονικὴν συνύπαρξιν αὐτῶν.
Περὶ τῶν Ἐμμέτρων Ἐπιγραφῶν καὶ τοῦ Ἀπηχήματος τῶν Ὁμηρικῶν Ἐπῶν εἰς τὰ Πρωτοβυζαντινὰ Γράμματα
Αἱ ἑξάμετροι ἐπιγραφαὶ ἀπετέλουν προσφιλὲς μέσον ἐκφράσεως τῶν ὑψηλῶν χριστιανικῶν ἀληθειῶν κατὰ τοὺς πρώτους βυζαντινοὺς αἰῶνας. Χαρακτηριστικὰ παραδείγματα ἀποτελοῦσιν ἡ ἐπιγραφὴ ἡ κοσμοῦσα τὸν «οἶκον τοῦ Εὐστολίου» ἐν Κουρίῳ τῆς Κύπρου, ἔνθα ἀποδίδεται χριστιανικὸν νόημα εἰς τὰ ἀπεικονιζόμενα, καὶ αἱ περὶ τὸν Ναὸν τοῦ Ἁγίου Πολυεύκτου τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔνθα ἡ κτήτωρ Ἰουλιανὴ Ἀνικία ἐξυμνεῖ τὸ οἰκοδόμημα ὡς συνέχειαν τοῦ ἔργου τῆς προμάμμης αὐτῆς Εὐδοκίας.
Ἐξέχουσαν θέσιν ἐν τῇ πρωτοβυζαντινῇ ποιήσει κατεῖχον αἱ ἔμμετροι ἐκφράσεις, ὡς τοῦ Χριστοδώρου καὶ τοῦ Ἰωάννου Γαζαίου, ἰδίως δὲ αἱ ὑπὸ τοῦ Παύλου Σιλεντιαρίου συνταχθεῖσαι κατ’ αὐτοκρατορικὴν παραγγελίαν, ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας μετὰ τὴν ἀνοικοδόμησιν τοῦ καταπεσόντος τρούλλου.
Ὁμηρικαὶ ἀπηχήσεις ἀνιχνεύονται ἐπίσης εἰς τὸν Βίον καὶ τὰ Θαύματα τῆς Ἁγίας Θέκλης, ἔνθα χριστιανικῇ ὀπτικῇ μετασχηματίζονται περιστατικὰ τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ ἔργον τοῦ ἐξόχου ὑμνογράφου Ρωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ, ὅστις ὡς ἄλλος Ὅμηρος ἐμψυχοῖ τὰ θεῖα πρόσωπα μὲ ἀνθρώπινα αἰσθήματα.
Ἐκ τῶν στοιχείων τῶν φιλολογικῶν πηγῶν καὶ τῶν ἐπιγραφικῶν μαρτυριῶν καθίσταται σαφὲς ὅτι ὁ ὁμηρικὸς στίχος, αὐτοτελῶς ἢ διὰ τοῦ δακτυλικοῦ ἑξαμέτρου, ἤνθησεν εὐρύτατα κατὰ τὴν πρώιμον βυζαντινὴν περίοδον, τόσον ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς συγγράμμασιν ὅσον καὶ ἐν τοῖς κοσμικοῖς, ἀποτελῶν τὴν ἀρτιωτέραν μορφὴν τῆς ποιητικῆς ἐκφράσεως. Οὕτως ὁ ὁμηρικὸς στίχος διετήρησε τὴν αἰσθητικὴν ὑπεροχὴν καὶ τὴν πνευματικὴν ἐπιβίωσιν εἰς τὸν νέον χριστιανικὸν πολιτισμὸν τοῦ Βυζαντίου, ἐκφράζων τὸ ὕψιστον ἀνθρώπινον πνεῦμα καὶ τὰ εὐγενέστερα αἰσθήματα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὡς ἐξύμνησεν ὕστερον ὁ μέγας Ἀλεξανδρινὸς ποιητὴς Κωνσταντῖνος Καβάφης.
Για αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν ανθρώπινος παράγοντας και τεχνητή νοημοσύνη. Δείτε τους Όρους Χρήσης της ιστοσελίδας.