Στις ομιχλώδεις παραμυθώδεις αυγές του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, όπου η μυθοποιητική σκέψη συναντά την πρωτόγονη φιλοσοφική αναζήτηση, αναδύεται η Πελασγική δημιουργία ως ένα από τα πλέον συναρπαστικά κοσμογονικά αφηγήματα της ανθρώπινης παράδοσης. Η κοσμογονική αυτή παράδοση, που αποδίδεται στους Πελασγούς – τους πρωτόγονους κατοίκους του ελληνικού χώρου – αποτελεί έναν πολυεπίπεδο μύθο που ενσωματώνει βαθυτάτους συμβολισμούς περί της γενέσεως του σύμπαντος και της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ο μύθος αυτός διηγείται την κοσμική δημιουργία μέσα από την δράση της Θεάς Ευρυνόμης και του μυστηριώδους Οφίωνα, προσφέροντας μια μοναδική οπτική για την κατανόηση των αρχαίων ελληνικών αντιλήψεων περί κοσμολογίας. Η σημασία του εντοπίζεται όχι μόνον στην πλούσια συμβολική του διάσταση, αλλά και στον τρόπο με τον οποίον αντανακλά τις βαθύτερες φιλοσοφικές και πολιτισμικές αναζητήσεις μιας εποχής όπου το μυστήριο της ύπαρξης αναζητούσε την ερμηνευτική του έκφραση μέσα από την ποιητική και μυθολογική αφήγηση. Η μυθολογική παράδοση αυτή αποτελεί ένα ανεκτίμητο παράθυρο στην κατανόηση της αρχαίας ελληνικής ψυχοσύνθεσης και των κοσμολογικών της αναζητήσεων.
Η Θεοκοσμογονική Αρχή: Ευρυνόμη και η Πρωτόγονος Δημιουργία
Στον πυρήνα της Πελασγικής κοσμογονίας ανιδρύεται η μεγαλοπρεπής μορφή της Ευρυνόμης, της Θεάς των Πάντων, η οποία αναδύεται από το πρωταρχικό χάος ως η ενσάρκωση της δημιουργικής δυνάμεως. Η εικονοπλαστική περιγραφή της θεότητος αυτής, καθώς χορεύει μόνη επί των κυμάτων του απέραντου ωκεανού, διαχωρίζουσα την θάλασσαν από τον ουρανόν, αποτελεί έναν από τους πλέον ζωογόνους και ποιητικούς στίχους της αρχαίας ελληνικής μυθολογικής σκέψεως.
Ο χορός της Ευρυνόμης δεν συνιστά απλώς μια καλλιτεχνική έκφραση, αλλά ενσωματώνει την μεταφυσική αντίληψη περί της κοσμικής αρμονίας και της δημιουργικής ενεργείας που διαπερνά το σύμπαν. Μέσα από την κίνησή της, η θεότης αυτή καθιστά ορατήν την αόρατη δύναμη που κινεί τα πάντα, ενώ παράλληλα εκφράζει την πρωτόγονη ανάγκη του ανθρώπου να κατανοήσει την κοσμική τάξη μέσα από ανθρωπόμορφες αναπαραστάσεις της θεότητος. Η έρευνα του Robert Graves αναδεικνύει την ιδιαίτερη θέση που κατέχει αυτή η θεά-δημιουργός στο πάνθεον της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας (Graves).
Η ένωση της Ευρυνόμης με τον Οφίωνα, το πανάρχαιο φίδι, εγκαινιάζει την διαδικασία της κοσμικής δημιουργίας και εκφράζει την συμπληρωματικότητα των αντίθετων δυνάμεων. Η συμβολική αυτή σύζευξις αντικατοπτρίζει την αρχαία ελληνική αντίληψη περί της αναγκαιότητος της αρμονικής συνύπαρξης αντιθετικών αρχών για την επίτευξη της κοσμικής ισορροπίας.
Το Συμπαντικό Αυγό και η Μυστηριώδης Γένεσις του Κόσμου
Η κορυφαία στιγμή της Πελασγικής κοσμογονίας εντοπίζεται στην γέννηση του Συμπαντικού Αυγού, ενός συμβόλου που συγκεντρώνει την ολότητα της δημιουργικής δυνάμεως σε μια μοναδική και συνοπτική μορφή. Η Ευρυνόμη, μεταμορφούμενη σε περιστέρι – σύμβολον ειρήνης και καθαρότητος – γεννά το Αυγό που περιέχει εν δυνάμει όλα όσα υφίστανται στον κόσμο. Αυτή η μεταμόρφωση δεν αποτελεί τυχαία επιλογή, αλλά εκφράζει την βαθυτάτη σύνδεση μεταξύ της θεϊκής δημιουργικότητος και της φυσικής αναγεννήσεως.
Ο Οφίωνας, ο αρχέγονος όφις, περιτυλίσσεται επτά φορές γύρω από το Συμπαντικό Αυγό, προσφέροντας προστασίαν και φροντίδα μέχρι την στιγμή της εκκολάψεως. Η επτάκις επανάληψη της περιτυλίξεως δεν είναι συμπτωματική, αλλά αντανακλά την αρχαία πίστη στην ιερότητα του αριθμού επτά, ο οποίος συνδέεται με την κοσμική τάξη και την ολοκλήρωση των κύκλων. Αυτή η διαδικασία αποτελεί ενδεικτική της δυναμικής σχέσεως μεταξύ της θεϊκής θηλυκότητος και της αρσενικής προστατευτικής δυνάμεως.
Μέσα από την εκκόλαψη του Συμπαντικού Αυγού ξεκινά η ιστορία του κόσμου, με την εμφάνιση του ηλίου, της σελήνης, των πλανητών και των αστερισμών, καθώς και της γης με τα βουνά, τα ποτάμια, τα δέντρα και τα ζωντανά της πλάσματα. Η περιγραφή αυτή αντικατοπτρίζει μια ολιστική αντίληψη του κόσμου, όπου όλα τα στοιχεία της φύσεως αποτελούν μέρη μιας ενιαίας και αρμονικής δημιουργίας που συνδέεται με τις βαθύτερες κοσμολογικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων.
Η Θεϊκή Διαμάχη και η Καθιέρωση της Κοσμικής Τάξεως
Μετά την ολοκλήρωση της κοσμικής δημιουργίας, η αφήγηση λαμβάνει μια δραματική τροπή που αποκαλύπτει τις βαθύτερες τάσεις προς κυριαρχία και ισορροπία εντός του θεϊκού σφαιρίου. Η Ευρυνόμη και ο Οφίωνας ανεβαίνουν στον Όλυμπο, το ιερό κατοικητήριο των θεοτήτων, όπου εκδηλώνεται μια θεμελιώδης διαμάχη για την αναγνώριση της δημιουργικής αυθεντίας.
Ο Οφίωνας, συνεπαρμένος από υπερηφάνεια και ματαιοδοξία, προβαίνει στην αξίωση ότι αυτός αποτελεί τον αληθινό δημιουργό του σύμπαντος. Αυτή η απόπειρα ιδιοποιήσεως της δημιουργικής δυνάμεως δεν περιορίζεται σε μια απλή διεκδίκηση εξουσίας, αλλά αντανακλά έναν βαθύτερο αγώνα μεταξύ των αρχετυπικών δυνάμεων που διέπουν την κοσμική ιεραρχία. Η μελέτη της αρχαίας ελληνικής θρησκείας αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα αυτών των θεϊκών σχέσεων (Burkert).
Η Ευρυνόμη, αγανακτισμένη με αυτή την προσβολή της θεϊκής της αυθεντίας, αποκαθιστά την τάξη μέσω μιας αποφασιστικής και συμβολικής πράξεως: κτυπά τον Οφίωνα και τον εξορίζει στις σκοτεινές σπηλιές κάτω από την γη. Αυτή η πράξη δεν συνιστά απλώς μια τιμωρητική ενέργεια, αλλά υποδηλώνει την καθιέρωση μιας κοσμικής τάξεως όπου η αληθινή δημιουργική δύναμη αναγνωρίζεται και προστατεύεται από παραποιήσεις και ψευδαισθήσεις.
Η εξορία του Οφίωνα στα υπόγεια της γης αποτελεί έναν πλούσιο συμβολισμό που αντανακλά την αρχαία ελληνική αντίληψη περί της διττής φύσεως των κοσμικών δυνάμεων. Ο χθόνιος χώρος δεν αποτελεί απλώς τόπο τιμωρίας, αλλά και σφαίρα όπου οι σκοτεινές και ασυνείδητες δυνάμεις του κόσμου εξακολουθούν να ασκούν την επιρροή τους, αν και υπό έλεγχο και περιορισμό.
Η Δημιουργία των Πλανητικών Δυνάμεων και η Κοσμική Αρμονία
Η συνέχεια της κοσμογονικής αφηγήσεως αποκαλύπτει την σοφή οργάνωση του σύμπαντος μέσω της δημιουργίας των επτά πλανητικών δυνάμεων, μια διαδικασία που αντανακλά την αρχαία ελληνική προσπάθεια κατανοήσεως των αστρονομικών φαινομένων μέσω μυθολογικών κατηγοριών. Η Ευρυνόμη, συνεχίζοντας την δημιουργική της αποστολή μετά την εξορία του Οφίωνα, επιδιώκει την καθιέρωση μιας αρμονικής και ισορροπημένης κοσμικής τάξεως.
Η απόδοση ενός Τιτάνα και μιας Τιτανίδας σε κάθε πλανητική δύναμη – Θεία και Υπερίων για τον Ήλιο, Φοίβη και Άτλας για την Σελήνη, και ούτω καθεξής για τον Άρη, τον Ερμή, τον Δία, την Αφροδίτη και τον Κρόνο – υποδηλώνει την βαθυτάτη ελληνική πίστη στην αναγκαιότητα της ισορροπίας μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών αρχών για την διατήρηση της κοσμικής αρμονίας.
Αυτή η συμπληρωματικότητα των φύλων στην κοσμική διακυβέρνηση αντανακλά μια προηγμένη θεωρητική κατανόηση της αλληλεπιδράσεως αντίθετων δυνάμεων, η οποία προαναγγέλλει την μετέπειτα φιλοσοφική ανάπτυξη των αρχών της αντιθέσεως και της συνθέσεως στην ελληνική σκέψη. Η επιλογή των συγκεκριμένων ονομάτων δεν είναι τυχαία, αλλά αντικατοπτρίζει προϋπάρχουσες παραδόσεις και πεποιθήσεις περί των ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών που συνδέονται με κάθε ουράνιο σώμα. Η θρησκευτική παράδοση αυτή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αρχαίας ελληνικής κοσμοθεωρίας.
Πελασγός και η Αρχή του Ανθρώπινου Πολιτισμού
Η εμφάνιση του Πελασγού ως του πρώτου ανθρώπου, ξεπηδώντος από το γόνιμο έδαφος της Αρκαδίας, σηματοδοτεί την μετάβαση από την κοσμογονική στην ανθρωπογονική φάση του μύθου και εγκαινιάζει την ιστορία του ανθρώπινου γένους σε άμεση σύνδεση με την γη. Η γεώδης αυτή γένεσις δεν αποτελεί μόνον μια ποιητική εικόνα, αλλά εκφράζει την βαθυτάτη αρχαία ελληνική πεποίθηση περί της οργανικής σχέσεως μεταξύ ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος.
Η τοποθέτηση της ανθρώπινης γενέσεως στην Αρκαδία δεν είναι συμπτωματική, καθώς η περιοχή αυτή θεωρείτο από τους αρχαίους Έλληνες ως ένας τόπος ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς και πρωτογονικής αθωότητος. Η επιλογή αυτή αντανακλά την αντίληψη ότι ο πρώτος άνθρωπος πρέπει να εμφανιστεί σε έναν χώρο που διατηρεί την αρχέγονη καθαρότητα και αρμονία της θεϊκής δημιουργίας.
Ο Πελασγός και οι διάδοχοί του αντιπροσωπεύουν την πρωτόγονη σχέση του ανθρώπου με την φύση, μαθαίνοντας να κατασκευάζουν καλύβες, να τρέφονται με βελανίδια και να ράβουν χιτώνες από δέρμα χοίρου. Αυτή η περιγραφή των πρώτων ανθρώπινων δραστηριοτήτων αποκαλύπτει έναν ιδανικό πρωτόγονο βίο, όπου η ανθρώπινη κοινότητα αναπτύσσεται σε αρμονία με το περιβάλλον, χωρίς την αλλοτρίωση και την εκμετάλλευση που χαρακτηρίζουν τις μετέπειτα εποχές.
Η ιστορία αυτή περιγράφει την αρχή του πολιτισμού όχι ως μια βίαιη κατάκτηση της φύσεως, αλλά ως μια σταδιακή και αρμονική προσαρμογή στους φυσικούς ρυθμούς, μια φιλοσοφία που αντηχεί και στις σύγχρονες οικολογικές αναζητήσεις. Η πολιτισμική κληρονομιά των Πελασγών παραμένει ζωντανή στην αρχαία ελληνική συνείδηση και συνεχίζει να εμπνέει τον στοχασμό περί της σχέσεως ανθρώπου και φύσεως.
Η Πελασγική δημιουργία, ως ολότητα, αποτελεί έναν βαθυστόχαστο στοχασμό περί των θεμελιωδών ερωτημάτων της ανθρώπινης ύπαρξης και της κοσμικής τάξεως. Μέσα από τους πλούσιους συμβολισμούς και την πολυεπίπεδη αφηγηματική δομή της, η κοσμογονία αυτή προσφέρει στον σύγχρονο αναγνώστη μια μοναδική ευκαιρία κατανοήσεως των αρχαίων ελληνικών αντιλήψεων περί θεότητος, φύσεως και ανθρωπότητος, διατηρώντας παράλληλα την διαχρονική της αξία ως πηγή φιλοσοφικού και πολιτισμικού προβληματισμού.
Βιβλιογραφία
Burkert, Walter. Greek Religion. Internet Archive. Ανακτήθηκε 20 Σεπτεμβρίου 2025.
Burkert, Walter. Greek Religion: Archaic and Classical. Translated by John Raffan. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1985.
Burkert, Walter. Greek Religion. Harvard University Press. Ανακτήθηκε 20 Σεπτεμβρίου 2025.
Graves, Robert. The Greek Myths: The Complete and Definitive Edition. Internet Archive. Ανακτήθηκε 20 Σεπτεμβρίου 2025.
Graves, Robert. The Greek Myths. London: Penguin Classics, 2012.
“The Greek Myths.” Wikipedia. Ανακτήθηκε 20 Σεπτεμβρίου 2025.
