Η είσοδος της Ελλάδας στον Α ́ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε μια από τις πιο δύσκολες και ταραχώδεις περιόδους στην ελληνική ιστορία. Ο Εθνικός Διχασμός απειλεί σοβαρά πλέον την κοινωνική συνοχή των Ελλήνων. Η διαφωνία μεταξύ του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του Βασιλιά Κωνσταντίνου για το ποια πλευρά θα έπρεπε να πάρει η Ελλάδα στον πόλεμο οδήγησε σε βαθιά πολιτική και κοινωνική κρίση. Ο ελληνικός λαός διχάστηκε σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, με μακροχρόνιες συνέπειες.
Ο Εθνικός Διχασμός, ο ρόλος του Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου
Όταν ξέσπασε ο Α ́ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914, η Ελλάδα βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Από τη μία πλευρά ήταν η Αντάντ, δηλαδή η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία, που είχαν βοηθήσει την Ελλάδα στους προηγούμενους Βαλκανικούς Πολέμους. Από την άλλη ήταν οι Κεντρικές Δυνάμεις, δηλαδή η Γερμανία, η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι μακροχρόνιοι εχθροί της Ελλάδας.
Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος υποστήριζε ένθερμα την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Πίστευε ότι ήταν μοναδική ευκαιρία να επεκταθούν τα ελληνικά σύνορα σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να πραγματοποιηθεί η Μεγάλη Ιδέα. Αντίθετα, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν οπαδός της ουδετερότητας της Ελλάδας. Φοβόταν ότι οι ελληνικές δυνάμεις δεν ήταν αρκετά ετοιμοπόλεμες και μια στρατιωτική εμπλοκή θα οδηγούσε σε καταστροφή. Επιπλέον, η σύζυγός του, Βασίλισσα Σοφία, ήταν αδερφή του Γερμανού Αυτοκράτορα Γουλιέλμου, γεγονός που επηρέαζε τη στάση του.
Τον Φεβρουάριο του 1915, ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε το Συμβούλιο του Στέμματος, για να ζητήσει τη γνώμη των πολιτικών ηγετών για το ζήτημα. Οι περισσότεροι στήριξαν, έστω και απρόθυμα, την ουδετερότητα. Αμέσως μετά ο Βενιζέλος παραιτήθηκε. Σχηματίστηκαν διαδοχικές κυβερνήσεις με πρωθυπουργούς φιλοβασιλικούς, αλλά χωρίς σταθερή βάση στη Βουλή. Ο διχασμός βαθαίνει.
Τον Ιούνιο η Βουλγαρία συμμαχεί με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Ο Βενιζέλος ζητά κινητοποίηση του στρατού εναντίον Βουλγαρίας και συμμάχων της, αλλά ο Βασιλιάς δέχεται μόνο αμυντικά μέτρα. Τελικά ο Βενιζέλος παραιτείται ξανά και σχηματίζεται κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Όμως ο διχασμός του ελληνικού λαού έχει πλέον βαθύνει.
Η επέμβαση της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη και οι συνέπειές της
Το φθινόπωρο του 1915 η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο. Οι δυνάμεις της Αντάντ, με επικεφαλής τη Γαλλία, αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη και δημιουργούν ένα νέο μέτωπο στην ελληνική Μακεδονία εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων. Αυτή η ενέργεια αποδίδεται σε πρόταση του Βενιζέλου.
Η κυβέρνηση Ζαΐμη αναγκάζεται να παραιτηθεί. Σχηματίζεται νέα με πρωθυπουργό τον Νικόλαο Καλογερόπουλο, ο οποίος φαίνεται αρχικά διαλλακτικός προς την Αντάντ. Όμως οι Σύμμαχοι έχουν πλέον αποφασίσει να φέρουν τον Βενιζέλο στην εξουσία με κάθε μέσο.
Η νέα κατάσταση είναι ιδιαίτερα επιζήμια για την Ελλάδα. Στη Μακεδονία διεξάγονται μάχες μεταξύ των Συμμάχων και των Κεντρικών Δυνάμεων, ενώ στην υπόλοιπη χώρα έχει ξεσπάσει εμφύλιος. Η οικονομία καταρρέει και ο λιμός κάνει την εμφάνισή του. Εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί και τραυματίες ωθούν τον ελληνικό λαό σε απόγνωση.
Τα πνεύματα οξύνονται όλο και περισσότερο. Η διχόνοια επεκτείνεται σε όλη τη χώρα. Οι “Βασιλικοί” αντιμετωπίζουν τους “Βενιζελικούς” ως προδότες, και οι “Βενιζελικοί” τους “Βασιλικούς” ως εχθρούς της πατρίδας. Το μίσος και η δυσπιστία κυριαρχούν. Τελικά, η κοινωνία διαμελίζεται τραγικά.
Η προσπάθεια του Καλογερόπουλου να επιλύσει την κρίση
Ο Καλογερόπουλος προσπαθεί να εξεύρει μια λύση στο αδιέξοδο, έχοντας επίγνωση του κινδύνου που αντιμετωπίζει η χώρα. Καταβάλλει προσπάθειες να πείσει τον Βασιλιά να αλλάξει στάση και να δεχθεί την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ.
Όμως ο Κωνσταντίνος παραμένει ανένδοτος. Υποστηρίζει πως ο ελληνικός στρατός δεν επαρκεί για μια τέτοια σύγκρουση και ότι θα επέλθει συντριβή. Επιπλέον, υποψιάζεται πως ο Βενιζέλος έχει ως στόχο να τον εκθρονίσει, με τη βοήθεια των Συμμάχων, και να καταλάβει την εξουσία.
Από την πλευρά του ο Βενιζέλος συνεχίζει να ασκεί πιέσεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και στους Σύμμαχους, υποστηρίζοντας πως μόνο η ανατροπή του Κωνσταντίνου μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Καλεί μάλιστα τους Σύμμαχους να επέμβουν στρατιωτικά και να επιβάλουν τη θέλησή τους.
Τελικά, τον Δεκέμβριο του 1915, οι Σύμμαχοι κάνουν αποδεκτό το αίτημα Βενιζέλου για στρατιωτική επέμβαση. Με το πρόσχημα της προστασίας του μετώπου στη Μακεδονία, οι συμμαχικές δυνάμεις καταλαμβάνουν στρατηγικά σημεία στην Αθήνα και τον Πειραιά και επιβάλλουν την παραίτηση της κυβέρνησης Καλογερόπουλου.
Το τέλος του 1915 βρίσκει την Ελλάδα υπό στρατιωτική κατοχή από τις δυνάμεις της Αντάντ και με εξαιρετικά θολές πολιτικές προοπτικές. Ο διχασμός στον ελληνικό λαό παραμένει οξύτατος, με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας.
Επίλογος
Η Εθνικός Διχασμός του 1915-1917 αποτέλεσε μια από τις πιο ταραχώδεις περιόδους στην ιστορία της Ελλάδας. Ο ελληνικός λαός διασπάστηκε βίαια σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα με βαθιές κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Η χώρα βυθίστηκε σε εμφύλιο και οικονομική καταστροφή. Οι πληγές που άνοιξαν δεν επουλώθηκαν για πολλά χρόνια.
Βιβλιογραφία
Παπαϊωάννου, Χ. (2018). Η διπλωματία του Εθνικού Διχασμού, 1914-1917. Ανακτήθηκε από dspace.lib.uom.gr
Λουκάς, ΚΓ. (2022). Ο εθνικός διχασμός (1915-1917) μέσα από το τύπο της Κρήτης. Ανακτήθηκε από hephaestus.nup.ac.cy
Παπαδημητρίου, Δ. (1991). [ΑΝΑΦΟΡΑ] Ο τύπος και ο διχασμός: 1914-1917. Κεφάλαιο Ι: Η διατύπωση δύο διαφορετικών θέσεων για το εξωτερικό ζήτημα, Ιούλιος 1914-Νοέμβριος 1915. Ανακτήθηκε από didaktorika.gr
Για αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν ανθρώπινος παράγοντας και τεχνητή νοημοσύνη. Δείτε τους Όρους Χρήσης της ιστοσελίδας.