Giuseppe Abbati, “Η Αυλή της Σάντα Κρότσε” (1861-62). Το έργο δείχνει την τόλμη των Macchiaioli στη χρήση ακραίων αντιθέσεων (chiaroscuro).
Πολλές φορές κοιτάζουμε, αλλά δεν βλέπουμε. Στη Φλωρεντία, στο λεγόμενο Παλάτσο Πίττι, βρίσκεται ένας πίνακας μικρός—μικρός μεν στο μέγεθος, 19 επί 25 εκατοστά, λάδι σε χαρτί—τον οποίο ο Τζουζέπε Αμπάτι (Giuseppe Abbati) έκανε. Είναι του έτους 1861 ή 1862. Τον ονομάζουν “Η Περίστυλη Αυλή της Σάντα Κρότσε” (The Cloister of Santa Croce). Και τι βλέπουμε; έναν άνθρωπο μικρό με γαλάζια τιάρα; ή τους λίθους τους λευκούς που φλέγονται από τον ήλιο; Μου φαίνεται, τίποτε από τα δύο. Το σκότος βλέπουμε. Έναν μαύρο, βαθύ όγκο, που καταπίνει τα πάντα—και τον άνθρωπο, και τους κίονες. Αυτός ο πίνακας είναι για το κενό, ξεπερνώντας το θέμα των λίθων και των ανθρώπων. Η τέχνη των Μακιαγιόλι, στους οποίους ανήκε και ο Αμπάτι, συχνά στράφηκε γύρω από την αντίθεση του φωτός και της σκιάς, αλλά εδώ φτάνει στην πιο βίαιη έκφρασή της.
Η Τυραννία του Σκότους
Πώς μπορεί κανείς να ζωγραφίσει το τίποτα; Οι περισσότεροι ζωγράφοι τη σκιά ως απουσία φωτός την αποδίδουν, ως κάποια ελάττωση. Ο Αμπάτι, όμως, ακολουθεί έναν διαφορετικό δρόμο.
Οι Λίθοι οι Φλέγοντες
Ο Αμπάτι, ένας από τους λεγόμενους Μακιαγιόλι (Macchiaioli), κυνηγά το φως. Αλλά εδώ, το φως είναι βίαιο, ξεπερνώντας κάθε έννοια απαλότητας ή θειότητας. Είναι βίαιο. Βλέπετε αυτούς τους λευκούς λίθους; Είναι σοβάς, ξεπερνώντας την αίσθηση της απλής πέτρας, όπως φαίνεται. Ο ήλιος χτυπά τόσο δυνατά ώστε τα ίδια τα σχήματα να διαλύονται. Το βλέμμα χάνεται πέρα από τις ακριβείς γωνίες και την υφή. Βλέπεις “κηλίδες” (έτσι άλλωστε οι ίδιοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους) λευκότητας. Είναι κάτι ωμό, σχεδόν αναιδές, σε αυτό το φως—και αυτό το φως έχει βάρος, όπως οι λίθοι που φωτίζει. Είναι στερεοί, όγκοι φωτός θρυμματισμένοι πάνω στη γη.
Το Γαλάζιο Στίγμα και το Μέγα Χάος
Έπειτα, έρχεται ο άνθρωπος. Μάλλον δε, το στίγμα. Εκεί στη γωνία, κάποιος μικρός κάθεται, έχοντας γαλάζιο το κεφάλι—ποιος ξέρει; Ίσως στρατιώτης; Ίσως κάποιος Ιταλός μοναχός; Η ταυτότητά του είναι δευτερεύουσα. Ο Αμπάτι σχεδόν τον εξάλειψε, τον έκανε μέρος του τοίχου. Είναι αυτός ένα πρόσχημα μόνο για το γαλάζιο χρώμα, για να αντιπαρατεθεί προς το μέγα σκότος που ανοίγεται πίσω του.
Και αυτό το σκότος είναι το παν. Είναι μια ουσία, που ξεπερνά την απλή απουσία φωτός. Είναι ουσία. Ένα μαύρο τείχος, άμορφο, άπειρο, που τρώει τη στοά, τους κίονες, τον άνθρωπο, σχεδόν τον μισό πίνακα. Οι Μακιαγιόλι λένε ότι η πραγματικότητα από φως και σκιά συγκροτείται, από κηλίδες, αλλά εδώ η σκιά νικά. Νικά απόλυτα. Είναι αυτός ο πίνακας μια μελέτη για το πώς το σκότος μπορεί να είναι στερεό, πώς μπορεί να έχει βάρος και να καταπίνει την ύλη, ξεπερνώντας το θέμα της αυλής στη Φλωρεντία. Η δε γη κάτω, αυτή η ωχρή ζώνη, απλώς εκεί βρίσκεται. Παραμένει αδρανής.
