“Η Προσευχή” (Oration, 1866) του Giuseppe Abbati. Το έργο, που εκτίθεται στο Palazzo Pitti, είναι κορυφαίο δείγμα της τεχνοτροπίας των Macchiaioli.
Πολλές φορές ο σκοπός μας είναι τα πράγματα που το φως φωτίζει, ξεπερνώντας το ίδιο το φως καθαυτό. Σε αυτόν όμως τον πίνακα, που φιλοτέχνησε ο Giuseppe Abbati το έτος 1866 μ.Χ., συμβαίνει κάτι άλλο. Το έργο, που ονομάζεται «Η Προσευχή» (ή Oration), ελαιογραφία σε καμβά (πενήντα επτά επί σαράντα δύο εκατοστά), που βρίσκεται τώρα στην Πινακοθήκη Νεότερης Τέχνης του Παλατιού Πίττι στη Φλωρεντία, έχει ως αληθινό θέμα την ησυχία, και το φως που σχηματίζει αυτή την ησυχία, υπερβαίνοντας την απεικόνιση της γυναίκας που κάθεται σε έναν ιερό χώρο. Η γυναίκα διαβάζει κάποιο βιβλίο, ίσως προσευχές, και το πρόσωπό της είναι σκυμμένο. Η ενδυμασία της—ένας μεγάλος γκρίζος χιτώνας και μια μαύρη χλαμύδα—φαίνεται βαριά, καθώς κάθεται σχεδόν σαν άγαλμα. Μακριά δε στο σκοτάδι στέκεται κάποιος άνδρας, ασαφής. Τα πάντα είναι βυθισμένα στη σιγή, εκτός από την αχτίδα του φωτός από τα δεξιά, η οποία αποκαλύπτει τη σάρκα της γυναίκας και τις πτυχές του φορέματος και εκείνο το μικρό βιβλίο. Τη φύση αυτού του βιβλίου πρέπει να την εξετάζουμε ως χειροποίητο αντικείμενο—ως ιστορικό τεκμήριο—όπως όλα τα παρόμοια, υπερβαίνοντας την απλή θεώρησή του ως θρησκευτικό σύμβολο.
Η Δομή της Σκηνής: Φως και Σκότος
Το Φως ως Δρων Πρόσωπο
Το φως εδώ είναι φυσικό, ξεπερνώντας τη θεϊκή ή μυστικιστική διάσταση που θα έβλεπε κανείς στον Caravaggio. Είναι φως φυσικό, σκληρό, που πέφτει ίσως από κάποιο υψηλό παράθυρο. Ο Abbati, ως μέλος των Macchiaioli, διαλέγεται περί οπτικών σχημάτων, υπερβαίνοντας τη συζήτηση περί ψυχών. Αυτό το φως δημιουργεί τα πράγματα. Τη μεν δεξιά παρειά της γυναίκας τη λαμπρύνει, την αριστερή δε την αφήνει σε βαθιά σκιά—και αυτό το σχίσμα, αυτή η διατομή, είναι το κέντρο του πίνακα. Το βιβλίο, που κρατούν τα χέρια, φαίνεται σχεδόν λευκό, ανταυγάζοντας προς τον μαύρο χιτώνα, και το φως αυτό υπάρχει για να δούμε την επιφάνεια της σελίδας, υπερβαίνοντας την ανάγκη να διαβάσουμε τα γράμματα. Η ανάγνωση αυτή είναι πράξη εσωτερική, αλλά η ζωγραφική είναι πράξη εξωτερική. Το φως αυτό δηλώνει μόνον την εξωτερική επιφάνεια.
Η Αμφισημία της Σκιάς
Και έπειτα η σκιά. Εκείνος ο άνδρας στο βάθος τι κάνει; Ρωτούν συχνά. Μου φαίνεται, πως δεν κάνει τίποτα. Στέκεται απλώς. Ο ζωγράφος τον χρησιμοποίησε ως αντίθεση προς τη λαμπρή μορφή της γυναίκας, ως έμψυχη σκιά, για να μετρηθεί το βάθος του χώρου. Η σκηνή εστιάζει σε κάτι πέρα από τη δραματουργία, αποφεύγοντας την αναζήτηση ιστορίας έρωτα ή κινδύνου. Ο Abbati ζωγράφιζε στιγμές φωτός, υπερβαίνοντας την απλή αφήγηση ιστοριών. Αυτός ο άνδρας είναι μέρος της αρχιτεκτονικής του ιερού, όπως ο κίονας δεξιά, όπως η σκοτεινή γωνία. Η παρουσία του είναι βαριά, αλλά αδιάφορη. Ίσως αυτή η αδιαφορία να είναι το πιο τρομερό απ’ όλα.
Η δε γυναίκα αυτή; Η στάση του σώματος, το βάρος του φορέματος—αυτό το γκρίζο ύφασμα, το οποίο ο Abbati ζωγράφισε με τόση επιμέλεια στις πτυχές—φαίνεται σχεδόν να την παγιδεύει, σαν βαρύ χάλκινο κέλυφος, και η μαύρη χλαμύδα την αποκόπτει από το περιβάλλον, εκτός από εκείνη τη λαμπρή γραμμή της λευκής φόδρας ή του μεσοφοριού. Όλα αυτά αφορούν το βάρος. Το βάρος της ενδυμασίας, το βάρος της σιωπής, το βάρος της ανάγνωσης μέσα στον ιερό χώρο. Η ανάγνωση, βεβαίως, μπορεί να είναι κάποια διαφυγή, αλλά εδώ η ανάγνωση αυτή είναι έργο συγκέντρωσης, σχεδόν μόχθος. Το βιβλίο είναι μικρό, τα χέρια το πιέζουν.
Κάτω δε προς τα πόδια, επάνω στο δάπεδο, βλέπουμε μερικά ριγμένα άνθη. Λείψανα γιορτής; Ή σύμβολα μαρασμού; Δύσκολο να πει κανείς. Ο Abbati σπανίως καθιστά τα σύμβολα σαφή. Τα άνθη αυτά είναι μόνον χρώμα επάνω στο ψυχρό δάπεδο. Τίποτε περισσότερο.
