Όταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συγκρούστηκε με τους προκρίτους της Πελοποννήσου κατά την Ελληνική Επανάσταση, το γεγονός αυτό αποτέλεσε σκάνδαλο για την εποχή παρόλο που αποτελεί μια από τις λιγότερο γνωστές πτυχές εκείνης της περιόδου. Παρόλο που ο Κολοκοτρώνης είχε σώσει την Πελοπόννησο, ήρθε σε ρήξη με τους προκρίτους της για τον έλεγχο της περιοχής.
Η πολιτική κατάσταση στην Πελοπόννησο πριν τη σύγκρουση
Η πολιτική κατάσταση στην Πελοπόννησο πριν από τη σύγκρουση του Κολοκοτρώνη με τους προκρίτους ήταν ρευστή και ασαφής. Μετά την καταστροφή του Δράμαλη το 1822, ο Κολοκοτρώνης είχε αναδειχθεί ως ο de facto ηγέτης της Πελοποννήσου και Αρχιστράτηγος των επαναστατικών δυνάμεων. Ωστόσο, η εξουσία του δεν ήταν πάντοτε αποδεκτή από τους προεστούς και τους προκρίτους της περιοχής, οι οποίοι επεδίωκαν μεγαλύτερο πολιτικό έλεγχο σε τοπικό επίπεδο. Από την άλλη πλευρά, τα νησιά του Αιγαίου όπως η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρρά είχαν σημαντική συμβολή στον Αγώνα και ζητούσαν μεγαλύτερο λόγο στη διακυβέρνηση των επαναστατημένων περιοχών. Οι διαφορετικές αυτές φιλοδοξίες και συμφέροντα οδήγησαν τελικά σε σύγκρουση.
Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν την έναρξη της σύγκρουσης, ο Κολοκοτρώνης είχε επικρίνει ανοιχτά τους προεστούς για τη στάση τους, κατηγορώντας τους για ιδιοτέλεια και παρασπονδίες. Την ίδια στιγμή, οι πρόκριτοι εργάζονταν πυρετωδώς προς την κατεύθυνση περιορισμού της εξουσίας του, κάτι που ο Κολοκοτρώνης αντιλαμβανόταν και δεν ήταν διατεθειμένος να αποδεχθεί. Οι συνθήκες προμήνυαν την εκδήλωση ανοιχτής σύγκρουσης.
Οι αιτίες της σύγκρουσης Κολοκοτρώνη – προκριτών
Οι βαθύτερες αιτίες της σύγκρουσης του Κολοκοτρώνη με τους προκρίτους της Πελοποννήσου ήταν κατά κύριο λόγο ιδεολογικές και πολιτικές. Από τη μία πλευρά ο Κολοκοτρώνης ως στρατιωτικός ηγέτης πίστευε στην ανάγκη μιας ισχυρής κεντρικής εξουσίας που θα εξασφάλιζε την επιτυχία του Αγώνα. Από την άλλη οι πρόκριτοι επεδίωκαν τη διατήρηση των προνομίων και της τοπικής αυτονομίας που απολάμβαναν πριν την Επανάσταση. Επιπλέον, το γεγονός ότι μετά την καταστροφή του Δράμαλη ο Κολοκοτρώνης είχε αναδειχθεί σε πανίσχυρο άνδρα της Πελοποννήσου προκαλούσε το φθόνο και την ανησυχία των προκρίτων, οι οποίοι αισθάνονταν ότι κινδύνευαν να χάσουν τα προνόμιά τους.
Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε και το προσωπικό στοιχείο στη σύγκρουση αυτή. Η έριδα του Κολοκοτρώνη με συγκεκριμένους προκρίτους, όπως ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, είχε προϊστορία και βάθος προσωπικών αντιπαραθέσεων.
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Πελοπόννησο
Η κλιμάκωση της έντασης μεταξύ του Κολοκοτρώνη και των προκριτών οδήγησε τελικά στην έκρηξη εμφυλίου πολέμου στην Πελοπόννησο το 1824. Αφορμή στάθηκε η άρνηση του Κολοκοτρώνη να παραδώσει το φρούριο του Ναυπλίου στην κυβέρνηση, η οποία είχε μεταφερθεί εκεί. Από την πλευρά του ο Κολοκοτρώνης υποστήριζε ότι δεν υπήρχε νόμιμη εκτελεστική εξουσία στην οποία θα μπορούσε να το παραδώσει.
Ανεξάρτητα όμως από τις αφορμές, τα αίτια της σύγκρουσης ήταν βαθύτερα και είχαν να κάνουν με τον έλεγχο της Πελοποννήσου. Έτσι ξέσπασαν σφοδρές μάχες μεταξύ των οπαδών του Κολοκοτρώνη και του τακτικού στρατού που υποστήριζε την κυβέρνηση. Ο εμφύλιος διήρκεσε αρκετούς μήνες και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην ήδη ταλαιπωρημένη από τον πόλεμο Πελοπόννησο. Τελικά, η υπεροχή σε άνδρες και πόρους των κυβερνητικών δυνάμεων αποδείχθηκε καθοριστική, οδηγώντας στην ήττα του Κολοκοτρώνη και των οπαδών του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, παρά τις στρατιωτικές του ικανότητες, δεν κατάφερε να εκμεταλλευτεί προς όφελός του τις διασπάσεις μεταξύ των εχθρών του. Αντιθέτως, εκείνοι κατάφεραν να συσπειρωθούν και να σχηματίσουν ένα ενιαίο μέτωπο εναντίον του.
Ο Κολοκοτρώνης και οι πρόκριτοι χάνουν
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Πελοπόννησο οδηγήθηκε τελικά στην οριστική ήττα τόσο του Κολοκοτρώνη όσο και των προκρίτων που τον υποστήριζαν.
Μετά από μια σειρά αιματηρών συγκρούσεων, οι δυνάμεις της κυβέρνησης με επικεφαλής τον Ιωάννη Κωλέττη κατάφεραν να επικρατήσουν οριστικά στο πεδίο της μάχης. Ο Κολοκοτρώνης αναγκάστηκε τελικά να παραδοθεί και φυλακίστηκε μαζί με άλλους προκρίτους στην Ύδρα.
Η νίκη αυτή της κυβέρνησης απέδειξε ότι τα οργανωμένα τακτικά στρατεύματα υπό ενιαία διοίκηση ήταν ανώτερα των άτακτων εθελοντικών ομάδων που στηρίζονταν κυρίως στο κύρος τοπικών οπλαρχηγών. Επίσης κατέδειξε πόσο αποφασιστική μπορεί να είναι η οικονομική δύναμη στην έκβαση ενός πολέμου, καθώς η κυβέρνηση διέθετε τη χρηματοδότηση των Άγγλων.
Από τη μεριά τους οι πρόκριτοι, αν και φαινομενικά νικητές, διαπίστωσαν ότι είχαν αντικατασταθεί από μια ακόμα πιο ισχυρή κεντρική εξουσία και είδαν τα τοπικά τους προνόμια να περιορίζονται σημαντικά.
Συμπεράσματα
Η σύγκρουση του Κολοκοτρώνη με τους προκρίτους της Πελοποννήσου και ο επακόλουθος εμφύλιος πόλεμος υπήρξαν τραγικά γεγονότα για την Ελληνική Επανάσταση. Εκτός από τις υλικές καταστροφές και απώλειες, ο αλληλοσπαραγμός αυτός εξέθεσε τις εσωτερικές αδυναμίες και διαιρέσεις των Ελλήνων σε μια κρίσιμη περίοδο του Αγώνα. Πόσο άραγε διαφορετικά θα είχε εξελιχθεί η Επανάσταση αν όλες οι δυνάμεις συστρατεύονταν ενωμένες εναντίον του κοινού εχθρού;
Από την άλλη, η έκβαση αυτής της εσωτερικής διαμάχης οδήγησε για πρώτη φορά στην εδραίωση μιας σχετικά ισχυρής κεντρικής διοίκησης στις επαναστατημένες περιοχές. Το γεγονός αυτό είχε θετικές επιπτώσεις στην πορεία του Αγώνα και την τελική έκβασή του.
Ο ρόλος του Κολοκοτρώνη και των προκρίτων στην Επανάσταση υπήρξε αναμφίβολα καθοριστικός. Ωστόσο με τη σύγκρουση του 1824 καθιερώθηκε μια νέα ισορροπία δυνάμεων και εξουσίας που άνοιξε τον δρόμο για την περαιτέρω εξέλιξη των πραγμάτων προς όφελος του εθνικού αγώνα.
H σύγκρουση του Κολοκοτρώνη με τους προκρίτους αποτέλεσε μια τραγική παρένθεση στην πορεία της Ελληνικής Επανάστασης. Παρά τη θλιβερή έκβασή της όμως, συνέβαλε στην ωρίμανση του εθνικού κινήματος και τη δημιουργία σταθερότερων πολιτειακών δομών. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία και την ελευθερία συνεχίστηκε, αξιοποιώντας τα μαθήματα από τα λάθη του παρελθόντος.
Βιβλιογραφία
Κασσαβός, Ι.Κ. (2019). Οι πολιτειακές και εκκλησιαστικές σχέσεις στην Ύδρα κατά τον ΙΘ΄ αιώνα. Ανακτήθηκε από ikee.lib.auth.gr
Αρβανιτίδου, Β., & Μητσιάλη, Α. (2021). Το νόημα της Ελληνικής Επανάστασης στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας του Λυκείου. Μια «συμβολική» μάχη σε έναν ιδεολογικό πόλεμο. Κριτική Εκπαίδευση. Ανακτήθηκε από 195.134.90.67
Για αυτό το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν ανθρώπινος παράγοντας και τεχνητή νοημοσύνη. Δείτε τους Όρους Χρήσης της ιστοσελίδας.