Η αρχέγονη μυθοπλασία για τις πέντε διαδοχικές γενιές της ανθρωπότητας απηχεί την οξυδερκή παρατήρηση των αρχαίων Ελλήνων για την εξελικτική πορεία του ανθρώπινου γένους. Αυτή η εμβληματική παράδοση, διασωθείσα στα έργα φημισμένων συγγραφέων όπως ο Ησίοδος και ο Πλάτων, αντλεί αφετηριακά στοιχεία από αρχαιότερες μητριαρχικές θρησκευτικές αντιλήψεις.
Οι 5 Εποχές της Ανθρωπότητας σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία είναι:
Χρυσή Γενιά – Η πρώτη, ειρηνική και αθώα γενιά ανθρώπων που ζούσε υπό την εξουσία του Κρόνου.
Ασημένια Γενιά – Μια φυλή αδαών ανθρώπων που δεν λάτρευαν τους θεούς, ζώντας υπό μητριαρχικό καθεστώς.
Ορειχάλκινη/Χάλκινη Γενιά – Μια βίαιη, πολεμοχαρής και βάρβαρη φυλή ανδρών.
Ηρωική Γενιά – Οι ημίθεοι ήρωες από θνητές μητέρες και θεούς πατέρες που διέπρεψαν στον Τρωικό Πόλεμο.
Σιδερένια Γενιά – Η σύγχρονη, εκφυλισμένη και διεφθαρμένη ανθρωπότητα.
Στα βάθη της αρχαιοελληνικής κοσμοαντίληψης, οι μύθοι για τις διαδοχικές “φυλές” της ανθρωπότητας συμπυκνώνουν την ανθρώπινη αναζήτηση νοήματος, καθώς και την επίγνωση της κοινωνικής και ηθικής παρακμής. Από την ειρηνική Χρυσή Γενιά στην επαχθή Σιδερένια Εποχή, αυτό το παλίμψηστο μυθολογικών διδαγμάτων συγκεντρώνει τις πολύπτυχες απόψεις των προγόνων μας για το ανθρώπινο πεπρωμένο.
Η Χρυσή Γενιά και το Θείο Προνόμιο της Ειρήνης
Η Χρυσή Εποχή και η Γέννηση του Ανθρώπου
Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, η Χρυσή Γενιά αντιπροσώπευε τη γαλήνια απαρχή του ανθρώπινου πολιτισμού – μια εποχή κατά την οποία οι αθάνατοι πρόγονοί μας ευημερούσαν υπό την πατρική εξουσία του Κρόνου. Αυτοί οι πρωτόλειοι άνθρωποι δεν δημιουργήθηκαν από τους Ολύμπιους θεούς, αλλά εκπορεύτηκαν αυθόρμητα από την ίδια τη Γη – μια θεοκρατική αρχή αντίθετη με τις μεταγενέστερες, πατριαρχικές παραδοχές.
Όπως αναφέρει ο Samar Bokhari στο άρθρο του “Greek Ancient Mythology – A Replica Of Human Life Vs The Life Refraction To The Delusion”, η Μητέρα Γη ήταν το επίκεντρο των πρώιμων γυναικοκρατούμενων θρησκειών (Greek Ancient Mythology 51). Αυτή η γονιμοποιός θεϊκή δύναμη, συμβολιζόμενη από τη θεά της μέλισσας, υποβαθμίστηκε σταδιακά σε μια απλή αφετηρία του ανθρώπινου γένους, με τους θεούς-πατέρες να αναλαμβάνουν τον ηγεμονικό ρόλο.
Η Ειρηνική Ύπαρξη των Χρυσών Ανθρώπων
Αυτή η πρώτη συμβιωτική “φυλή” χαρακτηριζόταν από μια ήρεμη, αυτάρκη ύπαρξη εν αρμονία με τη φύση. Οι Χρυσοί άνθρωποι δεν είχαν ανάγκη την καλλιέργεια ή τη βιοτεχνία, καθώς η γη παρείχε αφειδώς τους απαραίτητους καρπούς για τη συντήρησή τους. Όταν πλησίαζε η ώρα τους, απλώς “κοιμόντουσαν” – ένας ευφημισμός για έναν εντελώς ανώδυνο θάνατο.
Η αιώνια ζωή αυτών των πρωτόλειων ανθρώπων δεν ήταν όμως ατελεύτητη. Μετά τον ύπνο-θάνατο, τα πνεύματά τους μεταμορφώνονταν σε ευεργετικά τζίνια που χόρευαν γεμάτα χάρη, υπηρετώντας ως φύλακες της δικαιοσύνης και της ευημερίας. Με αυτόν τον τρόπο, το πνεύμα τους συνέχιζε να ζωντανεύει τα φυσικά τοπία και τις ανθρώπινες κοινότητες.
Αυτή η νοσταλγική ουτοπία της Χρυσής Εποχής αποτελεί ένα ισχυρό αρχέτυπο στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας. Όπως επισημαίνει η H. Willey στο κεφάλαιο “Gods and heroes, humans and animals in ancient Greek myth” από το βιβλίο Animals in Ancient Greek Religion, η ιδέα μιας αρχέγονης ευδαιμονίας και ειρήνης επιβιώνει σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς ως η “χαμένη Αρκαδία” (Willey 81). Για τους Έλληνες, η Χρυσή Γενιά αποτελούσε μια γλυκόπικρη υπενθύμιση για την αναπόφευκτη κατρακύλα του ανθρώπινου γένους από την πρωταρχική του αθωότητα.
Η Κατρακύλα προς τη Βία και την Αλαζονεία
Η Ασημένια και η Ορειχάλκινη Γενιά
Μετά την ειδυλλιακή Χρυσή Γενιά, η μυθολογία αφηγείται την εμφάνιση μιας νέας “φυλής” που σηματοδότησε την πρώτη αλλοίωση της ανθρώπινης φύσης. Η Ασημένια Γενιά, σφυρηλατημένη επίσης από τα χέρια των αθανάτων, ζούσε υπό ένα αρχέγονο μητριαρχικό καθεστώς όπου οι γυναίκες εξουσίαζαν τους άνδρες.
Όσο αθώοι κι αν φαίνονταν εκ πρώτης όψεως, αυτή η κοινωνία αντιμάχονταν τις θεϊκές επιταγές, αρνούμενη να λατρεύσει τους Ολύμπιους θεούς. Παρότι ειρηνική στις μεταξύ της σχέσεις, η Ασημένια Φυλή παρέμεινε εγκλωβισμένη σε μια νηπιώδη κατάσταση ανοησίας και αναισθησίας προς τα θεία.
Η ανθρωπότητα όμως δεν είχε πέσει ακόμη στα τελευταία βάθη της παρακμής. Διαδεχόμενη την Ασημένια Εποχή, η Ορειχάλκινη ή Χάλκινη Γενιά σηματοδότησε μια ριζική τομή προς το εκφυλισμένο και βίαιο. Αυτή η βάρβαρη φυλή ανδρών πίστευε ότι γεννήθηκε απευθείας από τη φλογερή τέφρα, όντας καταδικασμένη σε μια ζωή πολέμου και αιματοχυσίας.
Η Επικράτηση της Ανδροκρατίας
Φοβεροί και ατρόμητοι μαχητές, οι άνδρες της Χάλκινης Γενιάς ενσάρκωναν το πολεμικό πνεύμα που αργότερα απέκτησε ιερή υπόσταση στη λατρεία του Άρη. Η επιθετική αυτή φυλή δεν ήταν μόνο βάναυση απέναντι στον άνθρωπο, αλλά και σκληρή προς τα ζώα που χρησιμοποιούσε για τροφή.
Ο μύθος αυτός μαρτυρά τη βίαιη εγκαθίδρυση ενός ανδροκρατούμενου κοινωνικού συστήματος, που ανέτρεψε την προγονική μητριαρχία για να επιβάλλει τον αιματοβαμμένο πολιτισμό της μάχης. Οι Χάλκινοι άνθρωποι κατάργησαν τη λατρεία των αρχέγονων μητρικών θεοτήτων και της Μητέρας Γης, υιοθετώντας αντ’ αυτών την πυρπολημένη θεά της τέφρας.
Έτσι, ο μεταβατικός αυτός μύθος των δύο μεσαίων Γενεών διαγράφει την αργή αλλά αμείλικτη παρακμή της αρχικής ανθρώπινης αθωότητας. Ένας χαμένος παράδεισος ειρήνης και ισορροπίας αντικαθίσταται πλέον από τη βαρβαρότητα, την υπεροψία και την καταπίεση – μια θλιβερή προάγγελος της Σιδερένιας Εποχής που ακολουθεί.
Οι 5 Εποχές της Ανθρωπότητας και η Αναζωπύρωση του Ανθρώπινου Μεγαλείου
Η Γέννηση των Ηρώων
Μετά την παρακμή της βιαιότατης Ορειχάλκινης Γενιάς, η ελληνική μυθολογία αναφέρεται σε μια πιο ευγενή “φυλή” ανθρώπων που αποκαλεί Ηρωική. Αυτοί οι εξέχοντες πρόγονοί μας δεν ήταν καθαρά θνητοί ούτε αθάνατοι θεοί – γεννήθηκαν από τη σύζευξη θνητών μητέρων και αθανάτων πατέρων, ενσαρκώνοντας τον ενδιάμεσο δρόμο ανάμεσα στο ανθρώπινο και το θείο.
Έτσι, όπως σημειώνει ο Jan Bremmer στο έργο του “A brief history of the study of Greek Mythology”, οι ήρωες αποτελούσαν μια κατηγορία ενδιάμεσων όντων ανάμεσα στους θνητούς και τους αθάνατους θεούς. Η ιδιαίτερη αυτή φύση τους επέτρεπε να επιτελούν εκπληκτικά κατορθώματα και παράλληλα να φέρονται με γενναιότητα και αρετή.
Οι Ηρωικές Πράξεις μιας Ανώτερης Φυλής
Στην πραγματικότητα, η εμβληματική Ηρωική Γενιά είναι γνωστή για τις λαμπρές και θαρραλέες περιπέτειές της. Ορισμένοι από τους γνωστότερους ήρωες όπως ο Ηρακλής, ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας διέπρεψαν στην εκστρατεία των Αργοναυτών και στον Τρωικό Πόλεμο – δύο από τις σημαντικότερες αφηγήσεις της ελληνικής επικής παράδοσης.
Χάρη στις υπεράνθρωπες ικανότητες και τις ηρωικές τους ενέργειες, αυτοί οι μεγάλοι Έλληνες πρωταθλητές τιμήθηκαν με ένα ξεχωριστό, ημιθεϊκό καθεστώς μετά θάνατον. Όπως αναφέρει η H. Willey, τα πνεύματά τους μετακόμισαν στα Ηλύσια Πεδία, έναν παράδεισο αποκλειστικά για ήρωες, όπου συνέχιζαν μια ευτυχισμένη ύπαρξη αιώνια.
Με τον ηρωισμό και την εξέχουσα ανδρεία τους, οι μυθικοί αυτοί πρόγονοι αντιπροσώπευαν μια αναβίωση της αρχέγονης ανθρώπινης αξιοπρέπειας, μετά την ολοσχερή κατρακύλα που περιέγραφαν οι προηγούμενες γενιές. Η Ηρωική Εποχή αποτελεί έτσι μια γέφυρα ανάμεσα στη χαμένη Χρυσή Εποχή της αθωότητας και την ύστερη, εκφυλισμένη Σιδερένια Γενιά.
Η Σιδερένια Γενιά και η Οδυνηρή Παρακμή του Ανθρώπου
Η Πτώση στην Αδικία και την Αμαρτία
Μετά την ανάληψη των ηρωικών κατορθωμάτων, η ελληνική μυθολογία καταλήγει στη ζοφερή απεικόνιση της Σιδερένιας Γενιάς – της σημερινής, εκφυλισμένης ανθρωπότητας. Σύμφωνα με τους μύθους, η τελευταία αυτή “φυλή” αποτελεί την πλέον υποβαθμισμένη εκδοχή του ανθρώπινου είδους, μια ποταπή σκιά των εξέχοντων προγόνων της.
Οι άνθρωποι της Σιδερένιας Εποχής φέρονται να έχουν εγκαταλείψει πλήρως τα ιδανικά της αρετής, της δικαιοσύνης και της γενναιότητας. Αντ’ αυτών, αφήνονται να παρασυρθούν από τις πιο σκοτεινές ανθρώπινες ροπές – την αδικία, την αλαζονεία, την κακία και τη βαναυσότητα.
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η έσχατη γενιά συμβολίζεται από το σκληρό, ανυπέρβλητο μέταλλο – το σίδηρο. Σαν την ψυχρή, ατσαλένια λεπίδα, οι σύγχρονοι άνθρωποι φαίνεται να έχουν απογυμνωθεί από κάθε ανθρώπινη ευαισθησία και συμπόνια, κυριευμένοι από έναν αμείλικτο εγωισμό και πόθο για εξουσία.
Η Πικρή Συνειδητοποίηση της Ηθικής Εκτροπής
Μέσα από τη ζοφερή αλληγορία της Σιδερένιας Εποχής, οι αρχαίοι Έλληνες συνειδητοποιούσαν με ανάμεικτα συναισθήματα οίκτου και αποτροπιασμού την ολοένα και μεγαλύτερη ηθική παρακμή του ανθρώπινου πολιτισμού. Η ιδέα μιας αγνής, αρμονικής συμβίωσης με τη φύση, όπως συμβολιζόταν από τη Χρυσή Εποχή, είχε πλέον ξεθωριάσει σε ένα ονειρικό μύθο.
Οι σύγχρονοι άνθρωποι αντιμετώπιζαν πλέον τον σκληρό εαυτό τους, που σπάνια πλέον ενέπνεε σεβασμό. Πίσω από τους ηρωικούς προγόνους βρισκόταν πια μια ανυπόφορη, ψυχρή πραγματικότητα – μια ζοφερή σκιά αυτοκαταστροφικότητας και ματαιοδοξίας. Η Σιδερένια Εποχή στέκει ως ένα διαχρονικό εγχειρίδιο αυτογνωσίας και προειδοποίησης για την ανθρώπινη φύση.
Μια τελευταία αναλαμπή ελπίδας όμως παρέμενε ακόμη ζωντανή στην παράδοση των Πέντε Γενεών – η προσμονή για μια ενδεχόμενη Έκτη Εποχή ηθικής και πνευματικής ανάτασης που θα επανέφερε τον άνθρωπο στην αρχική του λαμπρότητα και αγνότητα.
Επίλογος
Ο μύθος των Πέντε Εποχών υπογραμμίζει τη διαχρονική αναζήτηση του ανθρώπινου είδους για νόημα και ηθική ακεραιότητα. Από την απώλεια της αρχέγονης αθωότητας έως τη βαθύτερη παρακμή και πάλι την ανάκαμψη μέσα από τον ηρωισμό, οι “γενιές” αυτές συμπυκνώνουν την εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας. Παρά τον συμβολισμό, η αλληγορία μαρτυρά τη διορατικότητα των αρχαίων Ελλήνων αναφορικά με την ηθική φθορά αλλά και την αέναη ελπίδα για πνευματική αναγέννηση. Αυτή η πορεία από την αθωότητα στην σκληρότητα της σημερινής ζωής, αλλά και της προοπτικής για μια μέλλουσα ζωή αγνότητας και καθαρότητας, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης σε θρησκευτικά ρεύματα και ιδέες που ακολούθησαν τους μετέπειτα αιώνες και διαμόρφωσαν τον θρησκευτικό κόσμο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
elpedia.gr
Βιβλιογραφία
- Bokhari, Samar. “Greek Ancient Mythology–A Replica Of Human Life Vs The Life Refraction To The Delusion” The Explorer Islamabad: Journal of Social Sciences, 2016. researchgate
- Willey, H. “Gods and heroes, humans and animals in ancient Greek myth”. Animals in Ancient Greek Religion, 2020. taylorfrancis
- Bremmer, J. “A brief history of the study of Greek Mythology”. A companion to Greek mythology, 2011 – Wiley Online Library. onlinelibrary